میانکاله دیگر مهاجرپذیر نیست. هرچند پرنده‌ای هم در صف انتظار ویزا نمانده، ولی  در دو سال گذشته، تالاب میانکاله میزبان خوب مهاجران بین‌المللی کم‌زحمت و بی‌خرج خود نبوده که هیچ، جان هزاران هزار پرنده مهاجر را گرفته و جوجه‌های بسیاری را بی‌سرپرست کرده‌است. چند روزی است که عزیمت از تالاب مرگ آغاز شده و باقی مانده پرندگان کمیاب و گونه‌های نادر به سرزمین مادری خود باز می گردند.

از بهمن ماه امسال که خبر پیدا شدن لاشه پرندگان در میانکاله  خبرساز شد، تا روز ۲۱  اسفند نزدیک به  ۴۰ هزار بال پرنده جان باخته روی دست تالاب مانده‌ است. این دومین سال پیاپی است که میانکاله و خلیج گرگان جان هزاران پرنده از گونه‌های نادر و مهاجر را بی سر و صدا می گیرد؛ سالی ۴۰ هزار مرگ خاموش.  

برخی منابع در ایران البته تعداد پرندگان از دست رفته در سال گذشته را حدود ۴۳ هزار اعلام کردند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران امسال شمار تلفات پرندگان مهاجر در میانکاله را تا ۲۰ اسفند ۳۷ هزار و ۲۴۱ هزار اعلام کرده است. جمع‌آوری و دفن باقی لاشه ها هنوز ادامه دارد.

حسینعلی ابراهیمی به خبرگزاری مهر گفت که وقوع «تلفات غیرعادی» در پرندگان مهاجر آبزی در تالاب بین المللی میانکاله و خلیج گرگان، سبب شده تا عملیات پایش، جمع‌آوری و دفن بهداشتی لاشه پرندگان تلف شده مهاجر آبزی از ۹ بهمن ماه ۹۹ به صورت روزانه انجام شود.

تلفات به قدری زیاد بوده که از پنج شهر مختلف مأموران یگان حفاظت و کارشناسان به میانکاله اعزام شده‌اند. جمع‌آوری لاشه‌های مهاجران آبزی از سوی نیروهای اعزامی از شهرستان‌های گلوگاه، بهشهر، اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران و یگان حفاظت محیط زیست استان گلستان از شهرستان‌های بندرگز و بندر ترکمن، به صورت روزانه و با استفاده از قایق، تراکتور، تراکتور و به صورت پیاده انجام شده است.

به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با توجه به شرایط سخت و باتلاقی بودن منطقه، تلاش محیط‌بانان استان‌های مازندران و گلستان در عملیات جمع‌آوری لاشه پرندگان تلف شده در تالاب میانکاله و خلیج گرگان همچنان ادامه دارد.

با این حساب احتمال افزایش آمار تلفات نیز دور از ذهن نیست.

فرضیه آنفلوانزای حاد پرندگان یا نیوکاسل که در ابتدا به عنوان عامل مرگ پرندگان در این تالاب و خلیج گرگان مطرح‌ بود از سوی سازمان دامپزشکی کشور رد شد و این سازمان علت این تلفات را بیماری «بوتولیسم» اعلام کرد. «سم بوتولیسم» سمی است که سال گذشته هم به گفته سازمان دامپزشکی سبب مرگ ۴۰ هزار پرنده مهاجر در این تالاب شد. فرضیه‌ای که با انتشار یک نامه همه در شگفتی فرو برد.

داستان خیانت به هجرت

روزهای آغاز بهمن ماه ۱۳۹۸ مردم محلی مرگ پرنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گلبهی را گزارش کردند. تالاب میانکاله بوی مرگ گرفته بود. کمتر از ۱۰ روز بیش از ۱۸هزار لاشه پرنده روی دست محیط‌زیست ایران ماند که بیشتر آنها فلامینگو و چنگر بودند.

با گذشت یک ماه از مرگ دسته جمعی پرندگان میانکاله، در اسفند ۱۳۹۸ شکارچیان بهشهر و گلوگاه، با انتشار نامه‌ای مرگ هزاران پرنده را گردن گرفتند و آن را انتقام از سازمان محیط‌زیست اعلام کردند.

زهرا کشوری، روزنامه‌نگار محیط زیست و میراث فرهنگی با اعلام این خبر در توییتی نوشت: «وسط هیولای كرونا شکارچیان منطقه اعلام کرده‌اند برای انتقام از محیطزیست، میانکاله را آلوده به سم کرده‌اند که به مرگ ۲۷ هزار بال پرنده منجر شده! آنها می‌گویند محیط‌زیست از شکارچی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها پول می‌گیرد مجوز می‌دهد اما اجازه شکار نه.» خانم کشوری در ادامه کار آنها را با طالبان و گروه‌های تروریستی مقایسه کرده بود.

بهمن ماه که شکارچیان در سکوت و ناظر نتیجه عمل خود در تالاب بودند با بالاگرفتن اعتراض فعالان محیط‌زیست، و پرشدن شبکه‌های اجتماعی از تصویر لاشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پرنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گلبهی رنگ فلامینگو، منابع رسمی ‌در ایران اعلام کردند که ۹ هزار پرنده در تالاب میانکاله در جنوب شرقی دریای خزر، براثر بیماری بوتولیسم تلف شده‌اند.

در حالی که آمار بعدی مرگ بیشتر از ۱۲ هزار پرنده را در همان فاصله زمانی یک هفته اعلام می‌کرد. بیماری که اسماعیل کهرم، کارشناس باسابقه محیط زیست، آن را بی‌سوادی و بی‌انصافی مسئولان عنوان کرد. از سوی دیگر سازمان دامپزشکی ایران گفته بود محیط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های باتلاقی و آب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های راکد مستعد ایجاد سم بوتولیسم است. نکته‌ای که مورد قبول فعالان مستقل محیط زیست نبود و عمدتا آن را تلاش برای مخفی نگه داشتن علل اصلی کشتار ۱۸ هزار پرنده در این تالاب عنوان می‌کردند.

خبرگزاری دولتی ایرنا به نقل از بهرنگ اکرامی، دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست مازندران نوشت: «مسمومیت غذایی» و «احتمال آلودگی آب» علت مرگ پرندگان بوده است.

روز ۱۸ بهمن، معاون اداره کل محیط‌زیست مازندران، ضمن مسئول خواندن سازمان دامپزشکی در زمینه اعلام دلیل مرگ پرندگان گفت: «به ما اعلام کردند حق ندارید اعلام کنید عاملش چیست و ما قطعا می‌دانیم و نمی‌توانیم بگوییم.»

این در حالی بود که طبق گفته علی اکبر یداللهی، معاون فنی اداره کل محیط زیست مازندارن، پرندگان مرده در این منطقه سه بار در بازار شهر فریدونکنار عرضه شده‌ بودند.

به گفته آقای یداللهی، تا صبح روز ۱۶ بهمن ماه بیش از۱۴هزار پرنده از حدود ۳۰ گونه در این تالاب تلف شده‌ بودند.

در همان تاریخ، اسماعیل کهرم آمار پرندگان کشته شده را بالاتر از آمار سازمان‌های رسمی و بیش از  ۱۷ هزار پرنده عنوان کرد و گفت: «علت مرگ آنها هم سم بوتولیسم نیست و نشانه‌هایی از عمدی بودن این مرگ و میر‌ها وجود دارد.»

آقای کهرم روز یکشنبه، ۲۷ بهمن، به سایت «رکنا» گفت:‌ «برای آنکه پای پلیس، آگاهی و دادگاه پیش کشیده نشود با بهانه سم بوتولیسم موضوع [مرگ و میر پرندگان] را حل و لاپوشانی کرده‌اند.» به گفته او «سابقه سم ریختن» در تالاب‌ها و رودخانه‌ها زیاد است و شکارچیان بارها اداره کل محیط‌زیست را تهدید به چنین اقدامی‌ کرده‌اند.

همزمان خبرگزاری ایرنا هم روز یکشنبه ۲۷ بهمن، در گزارشی این ادعای سازمان دامپزشکی را زیر سئوال برد و نوشت: «در زیستگاه فلامینگو، جلبک وجود ندارد که بخواهد بمیرد و سم بوتولیسم ایجاد کند.»

در نهایت روز سه شنبه ۲۹ بهمن، علیرضا رفیعی‌پور، رئیس سازمان دامپزشکی کشور، گفت ستاد مدیریت بحران استان مازندران منطقه میانکاله را بعد از مرگ و میر پرندگان قرنطینه کرده و هر نوع ورود و خروجی به آنجا ممنوع است.

روز ۲۴ اسفند ۹۸ رئیس سازمان محیط زیست با اشاره به اینکه سازمان دامپزشکی مسئول پاسخگویی به علت مرگ پرندگان در میانکاله است، در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد: «۴۰ هزار پرنده در میانکاله بر اثر سم بوتولیسم مردند. ولی این اتفاق در دنیا هم می‌افتد.» این گفته آقای کلانتری خشم بسیاری از فعالان محیط زیست را در پی داشت. نبود مدیریت متمرکز و دقیق و ناکارآمدی مسئولان محیط زیست از جمله دلایل مطرح شده در اعتراض به نحوه اعلام مرگ بیش از ۴۰ هزار پرنده نادر بین‌المللی بود.

بعدتر آمار نهایی پرندگانی که ایران آخرین مقصد سفرشان در سال ۱۳۹۸ بود ۴۳ هزار اعلام شد که بیشتر آنها فلامینگوهای گلبهی بودند.

پرواز بی بازگشت پرندگان مهاجر به دلیل مجموعه‌ای از عوامل ازجمله آلودگی تالاب میانکاله، ورود فاضلاب به این تالاب، کاهش سطح آب میانکاله و افزایش لایه‌های رسوبی در آن است که سبب تولید سم بوتولیسم و مرگ پرندگانی است که ایستگاه پایانی زندگی‌شان ایران است.

کارشناسان و فعالان محیط زیست تأکید می‌کنند که میانکاله باید احیا شود تا جلوی مرگ پرندگان مهاجر آن گرفته شود.